Σημείωμα 3- Προς τον υπολογισμό του γενικού ποσοστού κέρδους, πρώτα υπολογισμός του κέρδους (μεθοδολογία, υπολογισμοί για αρχάριους)

 

 Σχήμα 9. Τα συνολικά κέρδη όλων των επιχειρήσεων των ΗΠΑ (βιομηχανικών, εμπορικών, χρηματοπιστωτικών) σε σταθερές τιμές με έτος αναφοράς το 2012

Στα προηγούμενα σχήματα που παραθέσαμε για το εισόδημα των αμερικανών εργατών, όλα τα νούμερα έχουν υπολογιστεί σε σταθερές τιμές του έτους 2012. Τί σημαίνει αυτό; Καθώς τα χρόνια περνάνε ο πληθωρισμός αυξάνει, επειδή μειώνεται η σχετική αξία του χρήματος. Με ένα δολάριο το 1950 μπορούσες να αγοράσεις πολύ περισσότερα πράγματα απ’ ότι σήμερα στις ΗΠΑ. Για να συγκρίνεις τους ονομαστικούς μισθούς του 1950 με τους μισθούς του 1990, 2010 κτλ… θα πρέπει πρώτα να τους αναγάγεις σε ένα κοινό έτος αναφοράς. Εν προκειμένω στα σχήματα που δείξαμε, το έτος αναφοράς ήταν το 2012. Η αναγωγή γίνεται, «πληθωρίζοντας» τους μισθούς του παρελθόντος για να ανταποκρίνονται στον πληθωρισμό των τιμών του έτους αναφοράς 2012. Αν εξετάζαμε ως έτος αναφοράς το 1950, η αναγωγή θα γινόταν «αποπληθωρίζοντας» τους μισθούς στις δεκαετίες, που είναι κοντά στη δική μας χρονολογία, στις τιμές του 1950.

Για να κάνουμε αυτή την αναγωγή με συστηματικό τρόπο, πρέπει να γνωρίζουμε έναν αξιόπιστο δείκτη τιμών καταναλωτή για κάθε έτος, που προκύπτει ως αθροίσματα (με βάρη) τιμών εμπορευμάτων κατανάλωσης κάθε έτος. Τότε ο συντελεστής «αποπληθωρισμού» με τον οποίο θα πρέπει να πολλαπλασιάσουμε τους μισθούς, π.χ. του 1990 για έτος αναφοράς το 1950, είναι ο λόγος του δείκτη τιμών καταναλωτή του 1950 διά του δείκτη τιμών καταναλωτή του 1990. Αντίστοιχα ο συντελεστής «πληθωρισμού» με τον οποίο θα πρέπει να πολλαπλασιάσουμε τους μισθούς, π.χ. του 1950 για έτος αναφοράς το 2012, είναι ο λόγος του δείκτη τιμών καταναλωτή 2012 διά του δείκτη τιμών καταναλωτή του 1950.

Τον ίδιο τρόπο θα ακολουθούσαμε αν συγκρίναμε άλλα οικονομικά μεγέθη π.χ. κέρδη, ΑΕΠ, εξαγωγή κεφαλαίου μέσω της αποτίμησης του αποθέματος άμεσων ξένων επενδύσεων. Αρκεί να επιλέξουμε κάθε φορά τον σωστό δείκτη τιμών (π.χ. δείκτη ΑΕΠ, δείκτη παραγωγού κτλ…) γνωρίζονται ότι αρκετοί απ’ αυτούς είναι και παραποιημένοι για να δείχνουν ειδυλλιακή εικόνα στα οικονομικά ενός κράτους, με τις χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις τον επίσημο δείκτη τιμών καταναλωτή Consumer Price Index (CPI), και τους αποπληθωριστές του ΑΕΠ. Κανένα κράτος δεν θέλει να δείχνει ότι έχει υψηλό πληθωρισμό, ή σε καιρούς κρίσης υψηλό αποπληθωρισμό. Αλλά η διεθνής στατιστική έχει «κουσούρια» σε όλες τις εκφάνσεις της. Εμάς μας ενδιαφέρει η μελέτη των τάσεων των μεγεθών στο χρόνο. Ενδεικτικοί δείκτες τιμών για τις ΗΠΑ παρατίθενται εδώ.

Αφού εξετάσαμε τη διακύμανση του εργατικού εισοδήματος από τον πόλεμο μέχρι σήμερα, ας εξετάσουμε τι συνέβη με τα κέρδη. Θα εξετάσουμε τα κέρδη όλων των επιχειρήσεων των ΗΠΑ (εμπορικών, βιομηχανικών, χρηματοπιστωτικών) από τους πίνακες της BEA. Τα κέρδη προκύπτουν ως εξής: πρώτα αφαιρούμε από την ακαθάριστη «προστιθέμενη αξία» (Gross Value Added), την ετήσια απόσβεση του πάγιου κεφαλαίου (consumption of fixed capital) προκειμένου να λάβουμε το άθροισμα των μισθών και των κερδών, την λεγόμενη καθαρή «προστιθέμενη αξία» (net value added). Από αυτή αφαιρούμε τις αμοιβές των εργαζομένων (compensation of employees) και καταλήγουμε είτε στο ακαθάριστο κέρδος προ τόκων και φόρων (=gross operating surprlus), είτε στο ακαθάριστο κέρδος προ τόκων (=net operating surplus), μετά φόρων, αφού έχουμε δηλαδή αφαιρέσει τους φόρους. Αν αφαιρέσουμε τους τόκους θα έχουμε το καθαρό εταιρικό κέρδος της επιχείρησης. Εδώ θα εξετάσουμε το εταιρικό κέρδος μετά φόρων και τόκων (corporate profits).

 

 

Πίνακας 2. Μεγέθη του ΑΕΠ για όλες τις επιχειρήσεις των ΗΠΑ του 2023  

 Για να αποπληθωρίσουμε με έτος αναφοράς το 2012, θα χρησιμοποιήσουμε τους αποπληθωριστές του ΑΕΠ των ΗΠΑ που παρατίθενται εδώ. Θυμίζουμε ξανά, πολλαπλασιάζουμε κάθε ετήσιο κέρδος με τον δείκτη του έτους αναφοράς (2012) και διαιρούμε με το έτος υπό εξέταση.

Παρατηρούμε από το Σχήμα 9 ότι τα κέρδη υπερδιπλασιάζονται σε μια εικοσαετία από το 1945 μέχρι το 1965. Ακολουθεί η πτώση της κερδοφορίας και η κρίση του 1973. Έκτοτε μέχρι το 1985 εμφανίζονται σημαντικά προβλήματα στην κερδοφορία του αμερικανικού κεφαλαίου. Ο λόγος, όπως θα δούμε, είναι η σημαντική πτώση του γενικού ποσοστού κέρδους. Η κατάσταση ήταν παρόμοια σε όλες τις χώρες του μονοπωλιακού καπιταλισμού στην Ευρώπη και βέβαια ήταν παρόμοια και στην «ΕΣΣΔ» των ρεβιζιονιστών στην οποία ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής είχε ήδη εγκαθιδρυθεί επί Χρουστσόφ από την δεκαετία του 60, παρότι το κρατικό περίβλημα στις σχέσεις παραγωγής έκρυβε την ανεμπόδιστη δράση όλων των κατηγοριών του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής.

Η δεκαετία του 1970 που γενικός γραμματέας του κόμματος ήταν ο Μπρέζνιεφ είναι μια εποχή γενικής στασιμότητας στην παραγωγή, παρότι η περίοδος του Χρουστσόφ (1956-1963), που είχε προηγηθεί, ήταν μια εποχή ταχείας εκτατικής ανάπτυξης της βιομηχανίας με κατάρρευση όμως της αγροτικής οικονομίας προς το τέλος της θητείας του. Την περίοδο του Χρουστσόφ, ακριβώς επειδή η «ΕΣΣΔ» ακολούθησε το νόμο του κέρδους, έχασε το τρένο της «επιστημονικοτεχνικής επανάστασης». Η παραγωγή μηχανών στην «ΕΣΣΔ» έμεινε μια γενιά πίσω στην αυτοματοποίηση γιατί δεν ήταν κερδοφόρα. Τα νέα εργοστάσια στην παραγωγή ατσαλιού και της χημικής βιομηχανίας χτίζονταν κατά εκατοντάδες με μηχανές που η αυτοματοποίησή τους βασιζόταν σχεδόν αποκλειστικά σε λυχνίες και αρκετές φορές χωρίς καμία πρόβλεψη για προσαρμογή νέων τεχνολογιών στο μέλλον. Στη Δύση η Ιαπωνία και ακολούθως η Γερμανία κατάφεραν να εδραιώσουν την παραγωγή της νέας γενιάς αυτοματοποιημένων μηχανών με τη χρήση τρανζίστορ που εφοδίαζε όλα τα δυτικά εργοστάσια. Μοιραία η παραγωγικότητα της εργασίας θα αυξανόταν αναιμικά τη δεκαετία του 70 στην «ΕΣΣΔ».

Τη δεκαετία του 80 σε Ευρώπη και ΗΠΑ παρουσιάζεται ο «νεοφιλελευθερισμός», που ως πολιτική δεν είναι τίποτα άλλο από την επιβολή των αναγκαίων αντιλαϊκών μέτρων που θέλει διακαώς το κεφάλαιο προκειμένου να ξεφύγει από την βαριά κρίση στη κερδοφορία. Ονομάστηκε νεοφιλελευθερισμός γιατί έτυχε σε εκείνη την περίοδο οι κυβερνήσεις της Μεγάλης Βρετανίας (Μάργκαρετ Θάτσερ), της Γερμανίας (Χέλμουτ Κολ) και των ΗΠΑ (Ρόναλντ Ρήγκαν) να είναι δεξιοί. Μετά από χρόνια αποκαλύφθηκε ότι ο σοσιαλιστής Φρανσουά Μιτεράν που αναδείχθηκε πρόεδρος το 81 στη Γαλλία είχε εκτεταμένες παρασκηνιακές επαφές με την κυβέρνηση του νεοφιλελεύθερου Ρήγκαν. Ήδη ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Ρήγκαν Γουίλιαμ Π. Κλαρκ είχε διαβεί τα ανάκτορα του Ελιζέ στις 27 Οκτώβρη του 1982 για να μιλήσει παρασκηνιακά με τον Μιτεράν. Η πηγή είναι αποχαρακτηρισμένο έγγραφο της CIA. Ο Μιτεράν εξήρε τους αμερικανούς για την αποχώρηση της PLO από τον Λίβανο και τους καθησύχαζε ότι στα σημαντικά ζητήματα συμφωνούσαν. Όλη η αριστερή φρασεολογία του Μιτεράν, όπως η καταδίκη της επεκτατικής πολιτικής των αμερικανών στη Νότια Αμερική και αλλού ήταν σκέτη δημαγωγία προκειμένου να εκμηδενίσει τους γάλλους ρεβιζιονιστές, όπως και το κατάφερε, αφού πρώτα τους ενέταξε στην κυβέρνησή του.

Μετά τα πρώτα φιλολαϊκά μέτρα (κατέβασε τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης και έδωσε αυξήσεις) ακολούθησε περίοδο «σταθεροποίησης», δηλαδή λιτότητα. Ο Παπανδρέου στην εξαρτημένη Ελλάδα ακολούθησε το 85. Μετά το 2010 άρχισε να αποκαλύπτεται το σκοτεινό παρελθόν του σοσιαλιστή Μιτεράν, ότι ήταν πεταινικός, συνεργάτης του δοσιλογικού καθεστώτος του Βισύ και στα νιάτα του μέλος φασιστικών νεολαιών και τελευταία στιγμή εντάχθηκε στην αντίσταση, αναμένοντας πρώτα που θα γείρει η πλάστιγγα. Όλοι οι πολιτικοί εκπρόσωποι του κεφαλαίου που απέκτησαν τα κυβερνητικά σκήπτρα, αρκετοί απ’ αυτούς σοσιαλδημοκράτες, βλέπε Τόνυ Μπλερ στην Μεγάλη Βρετανία και Γκέρχαρντ Σρέντερ αποδείχτηκαν εξίσου ή και πιο νεοφιλελεύθεροι από τους προκατόχους τους δεξιούς. Η πολιτική της βίαιης λεηλασίας του λαϊκού εισοδήματος είναι η πολιτική που ακολουθούν όλοι όσοι εντάχθηκαν, εντάσσονται και θα ενταχθούν σε κυβερνήσεις στο έδαφος του καπιταλισμού και ο λόγος είναι ακριβώς η ανάγκη μεγιστοποίησης της κερδοφορίας του κεφαλαίου και δη η εξασφάλιση του ανώτατου κέρδους των μονοπωλίων των ιμπεριαλιστικών χωρών.   

Στην «ΕΣΣΔ» τη δεκαετία του 80 εμφανίζεται αναπόφευκτα η Γκλάζνοστ και η Περεστρόικα, επειδή η παραγωγή και η κερδοφορία καταρρέουν. Στην αδυσώπητη κεφαλαιοκρατική σύγκρουση με τους δυτικούς ιμπεριαλιστές, η «ΕΣΣΔ» θα καταρρεύσει. Ο λόγος δεν είναι βέβαια η προπαγάνδα της Δύσης ότι κάποιοι άσχετοι γραφειοκράτες έκαναν κουμάντο και δεν ήξεραν τι τους γίνεται. Δεν είναι σαφώς ούτε ότι κάποιοι πράκτορες των ιμπεριαλιστών βρέθηκαν στην κορυφή του κόμματος. Ο λόγος είναι ότι τόσο η ΕΣΣΔ όσοι και οι Λαϊκές Δημοκρατίες που αποτελούσαν το 1/3 του πλανήτη μετά τον πόλεμο, ξεκινούσαν από χαμηλότερη οικονομική ισχύ. Όταν ο ρεβιζιονισμός επικράτησε στην ΕΣΣΔ μετά το 1956 (ορόσημο το Εικοστό Συνέδριο του ΚΚΣΕ) και ακολούθως επικράτησε ο καπιταλιστικός δρόμος ανάπτυξης, η «ΕΣΣΔ» ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Πτυχές αυτής της σύγκρουσης και της καπιταλιστικής παλινόρθωσης, αλλά και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης θα δούμε στη συνέχεια της μελέτης μας.

Με την πολιτική του «νεοφιλελευθερισμού» η κερδοφορία θα αρχίσει να ανεβαίνει. H απότομη, όμως, και ισχυρή αύξησή της κερδοφορίας, όπως φαίνεται και στο Σχήμα 9, θα πραγματοποιηθεί μετά το 90, όταν αίρονται όλοι οι φραγμοί διεθνώς στην κυκλοφορία των εμπορευμάτων και του κεφαλαίου, με σημαντική μείωση των δασμών και εκτεταμένη ιδιωτικοποίηση βασικών βιομηχανιών που μέχρι τότε ήταν κρατικοποιημένες στις εξαρτημένες χώρες. Το μονοπώλια των ΗΠΑ, των ευρωπαίων ιμπεριαλιστών και της Ιαπωνίας αναζητούσαν αρχικά σχηματισμένο πάγιο κεφάλαιο για τις επενδύσεις τους. Τους το προσέφεραν άφθονο οι εξαρτημένες χώρες της Νοτιανατολικής Ασίας και της Ευρώπης (ανάμεσά τους και η δική μας) σε τιμή ευκαιρίας. Στη συνέχεια με τα κέρδη από την εξαγορά του ελέγχου του πάγιου κεφαλαίου των εξαρτημένων χωρών άρχισαν να επεκτείνουν τις επενδύσεις τους σε αυτές, εκμεταλλευόμενες τα χαμηλά μεροκάματα, επομένως και τα υψηλότατα ποσοστά κέρδους.

Άρχισε να ανατέλλει η εποχή της λεγόμενης «παγκοσμιοποίησης». Ενδεικτικά παραθέτουμε την εκτίναξη του Αποθέματος Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ) των ΗΠΑ από το 1990 έως το 2021 στο Σχήμα 10, Η πηγή είναι η πιο ολοκληρωμένη ανάλυση διεθνώς για το απόθεμα ΑΞΕ όλων των χωρών, που αποτυπώνει η περιοδική μελέτη της Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD). Η εκτίναξη των κερδών συσχετίζεται άμεσα με την εξαγωγή κεφαλαίου των μονοπωλίων των ΗΠΑ όπως αποτυπώνεται στο Απόθεμα ΑΞΕ. Το 2021 το Απόθεμα ΑΞΕ ήταν περίπου 9,8 τρισεκατομμύρια δολάρια. Με έναν ρεαλιστικό συντελεστή κέρδους 8%, τα ετήσια κέρδη από ΑΞΕ το 2021 ήταν περίπου 784 δισεκατομμύρια δολάρια, το 40% περίπου των συνολικών κερδών των επιχειρήσεων των ΗΠΑ (1951 δισεκατομμύρια δολάρια σε ονομαστικές τιμές).

 

Σχήμα 10. Απόθεμα Άμεσων Ξένων Επενδύσεων των ΗΠΑ σε ονομαστικές τιμές (μη αποπληθωρισμένες)

 

H αποβιομηχάνιση που είχε αρχίσει από τη δεκαετία του 70 στις μητροπόλεις του μονοπωλιακού καπιταλισμού εντάθηκε απότομα στις ΗΠΑ και στις άλλες ιμπεριαλιστικές χώρες της Ευρώπης μετά το 90. Μεγάλο τμήμα της βιομηχανίας διαρκών καταναλωτικών αγαθών αλλά και της κλωστοϋφαντουργίας και της βιομηχανίας ένδυσης άρχισε να μεταφέρεται στις χώρες της Νοτιανατολικής Ασίας και δη στην Κίνα.

Στην κατεύθυνση αυτή συνέβαλε ο σχηματισμός του σύγχρονου χρηματοπιστωτικού συστήματος, της συγκρότησης των διεθνών χρηματαγορών και κεφαλαιαγορών που η προσπέλασή τους είναι καθημερινή απ’ όλους τους καπιταλιστές του πλανήτη. Το σύγχρονο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα άρχισε να απλώνεται ταχύτατα μετά το 90 και παράλληλα με την εμφάνιση των υπολογιστών για ταχύτατο υπολογισμό ρίσκου και αποδόσεων στα γραφεία των χρηματιστών, που μεσολαβούν στην δευτερογενή χρηματιστηριακή αγορά (αγορά τίτλων, χρεογράφων, παραγώγων) και των brokers, που μεσολαβούν στη χρηματαγορά για βραχυπρόθεσμη πίστωση. Περισσότερα για το σύγχρονο χρηματοπιστωτικό σύστημα και πως αυτό σφυρηλατήθηκε μετά την μονομερή κατάργηση του συστήματος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Bretton Woods θα εξετάσουμε στην συνέχεια. Ήδη ο υποψιασμένος αναγνώστης κατανοεί γιατί ακολουθήσαμε αυτή τη σειρά παράθεσης στοιχείων. Η εξαγωγή κεφαλαίου των μονοπωλίων των ιμπεριαλιστικών χωρών για την εξασφάλιση του ανώτατου κέρδους είναι ο βασικός μοχλός πίσω από τις εξελίξεις στη δεκαετία του 80 και του 90.

Τα νούμερα σε κέρδη, εξαγωγή κεφαλαίου και αποδόσεις είναι τερατώδη όπως και απύθμενη η ανοησία όσων επινοούν ιμπεριαλιστικές …πυραμίδες, επηρεασμένοι από τα δόγματα της μπρεζνιεφικής αναθεώρησης. Τέλος, όσοι επινοούν ένα νέο στάδιο πίσω από το νέο χρηματοπιστωτικό σύστημα, σβήνουν την υπερεκμετάλλευση του πλανήτη από την εξαγωγή κεφαλαίου των μονοπωλίων ορισμένων χωρών του πλανήτη. Αντικειμενικά, οι κύριοι, αυτοί παίζουν το ρόλο του εξωραϊσμού του συστήματος, παρουσιάζοντας μια ολόκληρη περίοδο υπερεκμετάλλευσης ως περίοδο σταθερότητας, ειρήνης και ανάπτυξης.