Οταν οικονομικά στελέχη του ΔΝΤ προβλέπουν το τέλος του πετροδολάριου

 

 Το πετροδολάριο σε αποσύνθεση

 Mες στον Ιούνη στην ιστοσελίδα του ΔΝΤ αναρτήθηκε άρθρο με τίτλο «Ένας περισσότερο κατακερματισμένος κόσμος θα χρειαστεί το ΔΝΤ περισσότερο, όχι λιγότερο». Ο αρθρογράφος είναι βασικό οικονομικό στέλεχος του ΔΝΤ. Mε τον τίτλο αυτό ο συγγραφέας ευλογεί τα γένια του ως στέλεχος ενός σημαντικού μηχανισμού του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος που ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από τις ΗΠΑ και ακολούθως από τους υπόλοιπους δυτικούς ιμπεριαλιστές. Το ζουμί του άρθρου είναι, όμως, άλλο, και ο τίτλος είναι ως ένα βαθμό παραπλανητικός. Σταχυολογούμε λοιπόν βασικά αποσπάσματα (σ.σ.: οι επισημάνσεις παντού δικές μας)

«Κανείς δεν μπορεί εύλογα να προβλέψει πότε ή πώς η σημερινή απόλυτη κυριαρχία του δολαρίου θα αντικατασταθεί από ένα πολυπολικό σύστημα. Αυτό είναι ένα από τα τεκτονικά ρήγματα στην τρέχουσα οικονομική τάξη. Ο τρόπος με τον οποίο θα εφαρμοστεί αυτή η μετάβαση θα μπορούσε να έχει σημαντική επίδραση στην παγκόσμια οικονομία και στο μέλλον της πολυμέρειας. Σε ένα άκρο του φάσματος, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε ξεχωριστά μπλοκ.

Αυτό θα έλυνε το δίλημμα Triffin κάνοντας τον κόσμο μικρότερο, αλλά και λιγότερο αποτελεσματικό. Από την άλλη πλευρά, το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα θα μπορούσε να παραμείνει ενιαίο, αλλά οι αλληλεπιδράσεις και ο πιθανός συντονισμός μεταξύ πολλαπλών αποθεματικών νομισμάτων, συμπεριλαμβανομένου του δολαρίου, παραμένουν απροσδιόριστες.»

Στοπ εδώ. Τί είναι το δίλημμα Τriffin; Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Triffin (που το δίλημμά του διατυπώθηκε τη δεκαετία του 60) μια χώρα που το νόμισμά της γίνεται παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα κινδυνεύει να έχει αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο. Ας το πιάσουμε λοιπόν από την αρχή το θέμα για να καταλάβουμε τι μας λέει ο οικονομολόγος του ΔΝΤ.

Το δολάριο είναι το βασικό αποθεματικό νόμισμα στον πλανήτη. Τα συναλλαγματικά διαθέσιμα των κρατών και τα κέρδη των μεγάλων επιχειρήσεων στην πλειοψηφία των χωρών του πλανήτη αποθεματοποιούνται σε δολάρια και επενδύσεις σε ομόλογα αμερικανικού δημοσίου. Από τη λήξη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου οι ΗΠΑ ήταν η σημαντικότερη σε ισχύ καπιταλιστική οικονομία του πλανήτη, τόσο σε μέγεθος του κοινωνικού της προϊόντος, όσο και σε εξαγωγή κεφαλαίου και εξαγωγή εμπορευμάτων. Διέθετε τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα αποθέματα χρυσού στον πλανήτη από τις πληρωμές υπέρογκων δανείων που παρείχε στις χώρες της Ευρώπης στους δυο παγκόσμιους πολέμους και στο μεσοπόλεμο. Το δολάριο συνδέθηκε με τη τιμή του χρυσού και οι διεθνείς συναλλαγές ανάμεσα στις χώρες του καπιταλιστικού μπλοκ βασίζονταν σε σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες των εθνικών νομισμάτων με το δολάριο. Αυτό ήταν το σύστημα του Bretton Woods. Το σύστημα αυτό υπηρετούσε πλήρως τα συμφέροντα των αμερικανικών μονοπωλίων, σε μια μακρά περίοδο δυο δεκαετιών όπου δεν υπήρχαν ανταγωνιστές λόγω της οικονομικής κατάρρευσης που είχε προηγηθεί από τις καταστροφές του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου.

Το χρηματιστικό κεφάλαιο των ΗΠΑ έβγαζε υπερκέρδη από δάνεια, πιστώσεις, αγορά μετοχών στη βιομηχανία των ευρωπαίων και της Ιαπωνίας που άρχισαν να ανοικοδομούνται μετά τον πόλεμο. Ο παρασιτισμός στις ίδιες της ΗΠΑ άρχισε να διογκώνεται. Μεγάλο τμήμα των βιομηχανικών εμπορευμάτων που κατανάλωνε η αμερικανική αγορά παραγόταν πλέον στις χώρες της Ευρώπης, όπου τα μεροκάματα ήταν ακόμη στα τάρταρα. Οι αντίστοιχες αμερικανικές βιομηχανίες έκλειναν. Για δυο δεκαετίες η μεταπολεμική γενιά των εργατών της Ευρώπης πέρασε τα πάνδεινα σε συνθήκες εργασιακής γαλέρας. Η ιστορία αυτή έχει καταχωνιαστεί στις μνήμες των ανθρώπων που στοιβάζονται σήμερα στα γηροκομεία. Τη θυμίζουν μόνο τα παλιά γιγαντιαία εργατικά συγκροτήματα στα προάστια του Παρισιού που σήμερα κατεδαφίζονται. Το περίφημο «κοινωνικό κράτος» (συμβάσεις αορίστου χρόνου, κοινωνική ασφάλιση, κοινωνική πρόνοια, δημόσια περίθαλψη), που από τη δεκαετία του 80 άρχισε να κατεδαφίζεται, χτίστηκε πάνω στην υπερεκμετάλλευση της εργασίας της γενιάς αυτής. Τίποτα δεν χαρίστηκε από καμία σοσιαλδημοκρατία. Τα τεράστια κέρδη δυο δεκαετιών προσέφεραν τη δυνατότητα νέων επενδύσεων σε τεχνολογίες που αύξησαν ραγδαία την παραγωγικότητα της εργασίας, αυξάνοντας το λόγο της παραγόμενης υπεραξίας προς το μεταβλητό κεφάλαιο. Τα κέρδη συνέχισαν να αυξάνουν την περίοδο του «κοινωνικού κράτους», μέχρι το ποσοστό κέρδους να αρχίσει να πέφτει ξανά σημαντικά, πυροδοτώντας δυο διαδοχικές κρίσεις τη δεκαετία του 70, με κορυφαία αυτή του 79.

Σε δυο δεκαετίες μετά τον πόλεμο οι βασικές ιμπεριαλιστικές χώρες της Ευρώπης (Γαλλία, Γερμανία) μαζί με την ιμπεριαλιστική Ιαπωνία άρχισαν να αναπτύσσουν ραγδαία τη βιομηχανία τους και να γεμίζουν την αγορά των ΗΠΑ με βιομηχανικά εμπορεύματα. Το εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ άρχισε να γίνεται αρνητικό. Η αγοραστική δύναμη του δολαρίου άρχισε να μειώνεται και ο χρυσός άρχισε να εκρέει από τη χώρα για πληρωμές στο εξωτερικό. Το σύστημα των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών δεν συνέφερε πια το αμερικανικό χρηματιστικό κεφάλαιο και τα αμερικανικά μονοπώλια. Με μονομερή κίνηση οι ΗΠΑ διέλυσαν το Bretton Woods και τις σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες.

Σε αυτή την νέα εποχή ανέτειλε το πετροδολάριο. Μετά από ιστορική συμφωνία με τη δυναστεία της Σαουδικής Αραβίας το πετρέλαιο πουλιόταν σε δολάρια και το συνάλλαγμα από τα κέρδη των πωλήσεων αποθεματοποιούνταν από το σαουδαραβικό κράτος σε δολάρια. Ολες οι υπόλοιπες δυναστείες του Κόλπου ακολούθησαν. Παράλληλα οι ΗΠΑ αξιοποιώντας το ΔΝΤ και τη Παγκόσμια Τράπεζα φρόντισαν να άρουν τους εναπομείναντες διεθνείς φραγμούς στην εξαγωγή κεφαλαίου και να ενισχύσουν τη κυκλοφορία του δικού τους πιστωτικού κεφαλαίου -που είναι το ισχυρότερο στον πλανήτη- σε ένα ενιαίο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα που μετά και την κατάρρευση της κρατικοκαπιταλιστικής «ΕΣΣΔ» άρχισε να αγκαλιάζει όλο τον πλανήτη, αναγκάζοντας όλες τις εξαρτημένες χώρες του πλανήτη να ιδιωτικοποιήσουν βαθμιαία τις βασικές βιομηχανίες τους (ενέργεια, τηλεποικοινωνίες, εξόρυξη, νερό) που βρίσκονταν σε κρατικά χέρια. Ενας βασικός πυλώνας του σύγχρονου διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι και η αγορά συναλλάγματος και παραγώγων στο City του Λονδίνου που σφυρηλατήθηκε με τη στενότατη συνεργασία βρετανικού και αμερικανικού ιμπεριαλισμού, σφραγίζοντας την έναρξη της εποχής του λεγόμενου «νεοφιλελευθερισμού» δηλαδή την έναρξη της κατεδάφισης της προσωρινής «ανάσας» του «κράτους πρόνοιας».

Οι ΗΠΑ κατάφεραν να είναι η μοναδική χώρα του πλανήτη που παρότι το ισοζύγιο πληρωμών (τόσο στο σκέλος του εμπορίου, όσο και των συνολικών πληρωμών από εξαγωγή κεφαλαίου) είναι αρνητικό, το νόμισμά δεν διολισθαίνει, εκτός αν το τύπωμα του χρήματος ξεπεράσει τα όρια όπως σήμερα. Ο λόγος είναι ότι τόσο τα χαρτοφυλάκια όλων των μεγάλων επιχειρήσεων, όσο και τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της πλειοψηφίας των χωρών του πλανήτη διαθέτουν προϊόντα συμβεβλημένα με δολάρια. Εν ολίγοις, όλος ο υπόλοιπος πλανήτης «δανείζει» τις ΗΠΑ. Το πετροδολάριο δεν χτίστηκε απλά με την οικονομική ισχύ αλλά και με την στρατιωτική ισχύ. Οι ΗΠΑ προσπάθησαν για χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο να ελέγχουν τη ροή του πετρελαίου προς την ενεργοβόρα αναπτυγμένη Ευρώπη και Ιαπωνία, χώρες που δεν έχουν πετρελαϊκή παραγωγή. Αντιθέτως, οι ίδιες οι ΗΠΑ είναι εν πολλοίς ενεργειακά αυτόνομες, αφού παράγουν το δικό του πετρέλαιο. Υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να εξετάσουμε και τις πολεμικές εκστρατείες στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, τα τρισεκατομμύρια δολάρια που διοχετεύτηκαν σε αλλεπάλληλες στρατιωτικές αναμετρήσεις και στη διατήρηση ενός τεράστιου στρατού και στόλου στον Περσικό.

Οσο, όμως, οι ΗΠΑ πάλευαν από τη δεκαετία του 90 να διατηρήσουν στρατιωτικά την ισχύ του πετροδολαρίου, άρχισε να εμφανίζεται στο προσκήνιο μια χώρα που θα υπονόμευε το πετροδολάριο. Αυτή δεν ήταν άλλη από τη Ρωσία. Τη πρώτη δεκαετία του 2000 τα ρωσικά ενεργειακά μονοπώλια εξόρυξης πετρελαίου συνήψαν σημαντικές οικονομικές σχέσεις συνεργασίας με τα γερμανικά μονοπώλια. Σε λίγα χρόνια η Ρωσία είχε υπερκεράσει σε εξαγωγές πετρελαίου στην Ευρώπη τη Σαουδική Αραβία. Ο ρωσικός ιμπεριαλισμός άρχισε μεθοδικά να υπονομεύει την ισχύ του πετροδολαρίου.

Παράλληλα από τη δεκαετία του 2000 άρχισε να αναπτύσσεται ραγδαία η ιμπεριαλιστική Κίνα, που σήμερα το ΑΕΠ της είναι πρώτο σε διεθνή κατάταξη αν αποτιμηθεί σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης. Σε συναλλαγματική ισοτιμία είναι δεύτερο γιατί τα βασικά της συναλλαγματικά διαθέσιμα είναι συμβεβλημένα με δολάρια (για τη διαφορά των δυο ισοτιμιών διαβάστε το άρθρο του γράφοντος εδώ). Ο βασικός λόγος που συμβαίνει αυτό είναι γιατί ο κινέζικος ιμπεριαλισμός θέλει σταθερά υποτιμημένο το κινέζικο νόμισμα έναντι του δολαρίου προκειμένου να σαρώνει σε εξαγωγές εμπορευμάτων στην εσωτερική αγορά των ΗΠΑ. Το ζήτημα αυτό τίθεται μόνιμα στην ατζέντα της σύγκρουσης Κίνας, ΗΠΑ εδώ και χρόνια, με τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό να ζητά συνεχώς την ανατίμηση του κινεζικού νομίσματος έναντι του δολαρίου. Στην όξυνση της σύγκρουσης η προγενέστερη κυβέρνηση του Τραμπ υπό την διακομματική συναίνεση ρεπουμπλικανών-δημοκρατικών προέβη σε δασμούς σε βασικά κινεζικά εμπορεύματα.

Με την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία οι ΗΠΑ αποφάσισαν να παγώσουν τμήμα των συναλλαγματικών διαθεσίμων της Ρωσίας που βρίσκονταν σε αμερικανικές τράπεζες. Υποτίθεται ότι το οριστικό πάγωμα θα πραγματοποιούνταν τέλη Μάη. Ως τότε οι βασικές αμερικανικές τράπεζες (π.χ. JP Morgan) ξεπάγωσαν τα διαθέσιμα για να πληρώσουν αμερικανούς και ευρωπαίους που διέθεταν ρωσικά ομόλογα. Στην περίπτωση που πραγματοποιηθεί η απειλή για οριστικό πάγωμα, αρκετές εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια θα δεσμευτούν από τις αμερικανικές τράπεζες. Τα ζόρικα για τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό είναι, όμως, ότι η Ρωσία δεν είναι μια εξαρτημένη χώρα σαν το Ιράν, αλλά μια ισχυρή ιμπεριαλιστική χώρα. Αν οι ΗΠΑ προβούν στην απειλή τους, τότε αρκετές χώρες του πλανήτη, με πρώτη την Κίνα, και ακολούθως τη Βραζιλία και την Ινδία θα αρχίσουν να σκέφτονται πως να μετατρέψουν το συνάλλαγμά τους που είναι αποθεματοποιημένο σε δολάρια στα νομίσματά τους και να προβαίνουν σε αγορά του ρωσικού πετρελαίου σε ρούβλι. Και αυτό θα το κάνουν αναγκαστικά γιατί δεν θα θέλουν να βρεθούν στη θέση να χάσουν τα συναλλαγματικά τους διαθέσιμα.

Ο αρθρογράφος του ΔΝΤ συνεχίζει:

«Σε αυτό το κενό, ο πόλεμος και το άνευ προηγουμένου και συντονισμένο πάγωμα των διεθνών αποθεμάτων της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας αντιπροσωπεύουν σημαντικές νέες εξελίξεις. Eχουν τεθεί σε κίνηση ισχυρές φυγόκεντρες δυνάμεις, οι οποίες, εάν δεν ελεγχθούν προσεκτικά, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περαιτέρω οικονομικό κατακερματισμό.

Εκ του σχεδιασμού, το πάγωμα των αποθεματικών της κεντρικής τράπεζας αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό χτύπημα στην καρδιά του “Φρουρίου της Ρωσίας”, των οικονομικών και χρηματοοικονομικών προπουργίων που έχουν θέσει σε εφαρμογή οι ρωσικές αρχές από την εισβολή στην Κριμαία το 2014. Ένα μεγάλο πολεμικό σεντούκι διεθνών αποθεμάτων— Το 37 τοις εκατό του ρωσικού ΑΕΠ — υποτίθεται ότι απομόνωσε τη Ρωσία έναντι των οικονομικών κυρώσεων. Με ένα μεγάλο μέρος των αποθεμάτων να έχει παγώσει, η Ρωσία εξαρτάται πλέον σε μεγάλο βαθμό από τις συνεχείς εξαγωγές ενέργειας για τη χρηματοδότηση της πολεμικής της προσπάθειας - μια σημαντική αδυναμία.

Αλλά οι κυρώσεις σε βάρος των κεντρικών τραπεζών θέτουν υπό αμφισβήτηση την ευρύτερη χρησιμότητα των διεθνών αποθεμάτων σε δολάρια, ειδικά εάν οι συνθήκες υπό τις οποίες οι περιορισμοί στη χρήση τους φαίνονται αυθαίρετοι, τουλάχιστον από την οπτική γωνία των χωρών που τις διατηρούν. Αυτό θέτει ένα “γεωπολιτικό δίλημμα Triffin”, όπου η προσδοκία μελλοντικών περιορισμών στη χρήση των αποθεματικών, αντί για ανεπαρκή δημοσιονομικό χώρο, θα μπορούσε να προκαλέσει μια απομάκρυνση από τα περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια.

Από αυτή την άποψη, ο πόλεμος προσφέρεται για την πιθανή αστάθεια της τρέχουσας παγκόσμιας οικονομικής τάξης. Σε αυτό το νέο περιβάλλον, το ΔΝΤ έρχεται αντιμέτωπο με κάποια σοβαρά υπαρξιακά ερωτήματα. Ως παγκόσμιος θεσμός του οποίου ο στόχος είναι η προώθηση της παγκόσμιας οικονομικής ολοκλήρωσης, μπορεί να γίνει όλο και πιο δύσκολο να λειτουργήσει σε ένα γεωπολιτικά πολωμένο περιβάλλον. Ο δρόμος της ευκολίας θα ήταν να μειώσει τις φιλοδοξίες και να επικεντρωθεί στο μπλοκ που ιστορικά ευθυγραμμίζεται με τους αρχικούς υπογράφοντες της Συμφωνίας του Μπρέτον Γουντς. Αλλά αυτό δεν θα ανταποκρινόταν στην ιστορική του πρόκληση»

Η κλοπή των συναλλαγματικών διαθέσιμων της Ρωσίας είναι δίκοπο μαχαίρι για τις ΗΠΑ. Σε μια περίοδο που η κεντρική αμερικανική τράπεζα διατηρούσε χαμηλότατα το βασικό επιτόκιο δανεισμού, προκειμένου να ενισχύσει τα αμερικανικά μονοπώλια στην κατάκτηση των αγορών του πλανήτη, η αγοραστική δύναμη του δολαρίου άρχισε να μειώνεται. Σε αντίθεση με τις προβλέψεις του περασμένου Σεπτέμβρη, ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ δεν τιθασεύεται. Αν οι ΗΠΑ προχωρήσουν στην κλοπή των ρωσικών συναλλαγματικών διαθέσιμων τότε θα ωθήσουν άλλες μεγάλες βιομηχανικές χώρες στην απόσυρση του δολαρίου από τα χαρτοφυλάκιά τους και τότε οι ΗΠΑ θα βρεθούν με ένα τεράστιο αρνητικό ισοζύγιο πληρωμών που θα πρέπει να καλύψουν χωρίς να τους «δανείζουν» βασικές χώρες του πλανήτη.

Χωρίς την ισχύ του πετροδολαρίου ο πληθωρισμός θα εκτιναχθεί κι άλλο και ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός θα πρέπει να βρει τρόπους να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα του προκειμένου να αντιμετωπίσει το αρνητικό ισοζύγιο πληρωμών στο μπλοκ των χωρών που θα διατηρεί υπό την επιρροή του. Αυτό το μπλοκ, όμως, μπορεί να περιοριστεί σημαντικά σήμερα, γιατί οι γάλλοι και οι γερμανοί ιμπεριαλιστές δεν ταυτίζονται στρατηγικά με την αναμέτρηση με τη Ρωσία μέχρις εσχάτων. Οι τελευταίοι θέλουν απλώς μια καλύτερη μοιρασιά της Ουκρανίας, ενώ ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός θέλει πάση θυσία να περιορίσει την ανάπτυξη του ρωσικού ιμπεριαλισμού που μαζί με τον κινεζικό ιμπεριαλισμό υπονομεύουν την παγκόσμια ηγεμονία του.

 

 

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Λαϊκός Επαναστατικός Πόλεμος Ισπανία - Λαϊκό Μέτωπο: 1936 - 1939

Σημειώσεις πάνω στον σύγχρονο καπιταλισμό, τον μονοπωλιακό καπιταλισμό

Ο ρωσικός ιμπεριαλισμός από θέση ισχύος (Μέρος Δεύτερο)